Co to jest NONIUSZ: podziałka pomocnicza służąca w przyrządach pomiarowych do zwiększenia dokładności odczytu. Sporządzona jest ona w ten sposób, że dziesięć działek na skali noniusza przypada na dziewięć działek skali głównej. Można w ten sposób dokonywać odczytu z dokładnością do 1/10 skali głównej (sprawdzamy, która zd ziałek noniusza pokrywa się z działką skali głównej).
Noniusz wynalazł francuski matematyk Pierre Vernier w 1631 roku. Swój wynalazek nazwał na cześć Pedro Nunesa (1502–1578), który pierwszy wpadł na pomysł zwiększania dokładności pomiarów w ten sposób.
Pedro Nunes (Petrus Nonius) (1502–1578) – portugalski matematyk, astronom, lekarz i kartograf.
W 1542 roku podał teorię loksodromy. Zajmował się udoskonalaniem wskazań przyrządów pomiarowych. Był królewskim kartografem, profesorem uniwersytetów w Lizbonie i Coimbrze.
W wielu przyrządach, w celu zwiększenia dokładności pomiarów, oprócz skali głównej
użyty jest noniusz. Jest to dodatkowa skala, na której podziałki mają inną długość
niż podziałki skali głównej. Najprościej można to wytłumaczyć na przykładzie suwmiarki
z noniuszem, pozwalającej na pomiary z dokładnością 0.1 mm. W tym przypadku
skala główna posiada podziałkę milimetrową, a skala noniusza wykonana jest
w ten sposób, że odcinek 9 mm podzielony jest na 10 części. Oznacza to, że działki noniusza
są o 0.1 mm krótsze od działek skali głównej. Gdy przesuniemy noniusz wzdłuż
skali głównej o 0.1 mm pierwsza działka noniusza pokryje się z jakąś działką skali
głównej. Podobnie, przesuwając noniusz o 0.5 mm widać, że piąta działka noniusza
jest przedłużeniem działki skali głównej itd. Zatem wkładając jakieś ciało pomiędzy
szczęki suwmiarki można w następujący sposób odczytać jego długość:
– położenie zera noniusza pozwala odczytać na skali głównej ilość milimetrów,
– ilość dziesiętnych części milimetra wyznacza numer działki noniusza stanowiącej
przedłużenie działki skali głównej.
W ogólnym przypadku dokładność pomiaru przy użyciu przyrządu z noniuszem
równa jest stosunkowi długości najmniejszej działki na skali głównej do ilości działek
na skali noniusza.